Gdy dziecko nie chce kontaktów z rodzicem – niekonstytucyjność karania drugiego rodzica

W polskim systemie prawnym przepisy regulujące kontakty z dzieckiem nakładają na rodziców obowiązki związane z umożliwieniem drugiemu rodzicowi utrzymywania relacji z dzieckiem. W przypadku niewykonywania tych obowiązków sąd może nałożyć sankcje finansowe. Jednak wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 22 czerwca 2022 r. (sygn. akt SK 3/20) podważył konstytucyjność niektórych przepisów w tym zakresie, uznając je za niezgodne z Konstytucją w pewnych okolicznościach. To orzeczenie otworzyło dyskusję na temat granic odpowiedzialności rodziców oraz praw dzieci do autonomii w podejmowaniu decyzji o kontaktach rodzinnych. Wprowadziło także potrzebę bardziej indywidualnego podejścia do sytuacji rodzinnych, uwzględniającego specyfikę każdej sprawy.

Obowiązki rodziców w zakresie kontaktów

W polskim systemie prawnym przepisy regulujące kontakty z dzieckiem nakładają na rodziców obowiązki związane z umożliwieniem drugiemu rodzicowi utrzymywania relacji z dzieckiem. W przypadku niewykonywania tych obowiązków sąd może nałożyć sankcje finansowe. Jednak wyrok Trybunału Konstytucyjnego  z 22 czerwca 2022 r. (sygn. akt SK 3/20) podważył konstytucyjność niektórych przepisów w tym zakresie, uznając je za niezgodne z Konstytucją w pewnych okolicznościach. To orzeczenie otworzyło dyskusję na temat granic odpowiedzialności rodziców oraz praw dzieci do autonomii w podejmowaniu decyzji o kontaktach rodzinnych. Wprowadziło także potrzebę bardziej indywidualnego podejścia do sytuacji rodzinnych, uwzględniającego specyfikę każdej sprawy.

Problematyczne kary pieniężne w przypadku braku woli dziecka

Przedmiotem zaskarżenia były art. 598¹⁵ § 1 i art. 598¹⁶ § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, które przewidywały możliwość nakładania kar finansowych na rodzica, z którym mieszka dziecko, w przypadku niewykonania lub niewłaściwego wykonania obowiązków dotyczących kontaktów drugiego rodzica z dzieckiem. Problem pojawiał się jednak, gdy brak kontaktu wynikał z braku woli samego dziecka, a nie z działań rodzica. Przepisy te nie uwzględniały sytuacji, w której dziecko, kierując się własnymi przekonaniami lub odczuciami, odmawia kontaktu z drugim rodzicem. W takiej sytuacji rodzic byłby karany za coś, na co nie miał realnego wpływu, co rodziło poważne wątpliwości konstytucyjne. Taki automatyzm w nakładaniu kar budził sprzeciw nie tylko rodziców, ale także specjalistów zajmujących się prawami dzieci.

Prawo dziecka do wyrażania woli co do kontaktów z rodzicem

Trybunał wskazał, że zgodnie z Konstytucją RP (art. 48 ust. 1 zdanie drugie oraz art. 72 ust. 3) oraz Konwencją o prawach dziecka, dziecko ma prawo do wyrażania swojej woli i opinii w sprawach, które go dotyczą. Przepisy k.p.c., w obecnym brzmieniu, nie respektowały tego prawa, nakładając odpowiedzialność wyłącznie na rodzica, niezależnie od woli samego dziecka. Sądy podkreślają, że wola dziecka jest elementem jego życia osobistego i powinna być chroniona, co oznacza konieczność uwzględnienia tej woli przy ocenie, czy rzeczywiście doszło do naruszenia obowiązków kontaktowych. Jest to kluczowy aspekt ochrony praw dziecka, który powinien być uwzględniany w każdym postępowaniu sądowym, aby nie naruszać jego autonomii i godności.

Konsekwencje wyroku Trybunału Konstytucyjnego

Wyrok Trybunału oznacza, że sądy opiekuńcze muszą teraz bardziej szczegółowo analizować przyczyny braku kontaktu dziecka z drugim rodzicem. Nie mogą automatycznie nakładać kar na rodziców (lub innych opiekunów), jeśli brak kontaktu wynika z decyzji dziecka, a nie z działań rodzica. Oznacza to większą ochronę praw dzieci oraz ich prawa do autonomii w podejmowaniu decyzji o kontaktach rodzinnych. To orzeczenie może również wpłynąć na sposób postrzegania roli rodziców w procesie wychowawczym, podkreślając ich odpowiedzialność za poszanowanie indywidualnych potrzeb dziecka. Jednocześnie wprowadza konieczność większej empatii i zrozumienia w relacjach rodzinnych.

Podsumowanie

• Przepisy k.p.c. w dotychczasowym kształcie nie uwzględniały woli dziecka jako istotnego czynnika oraz sytuacji rodzica, pod którego opieką dziecko się znajduje, który nie wpływa negatywnie na dziecko, ani niczego nie utrudnia.
• Rodzice nie mogą być karani za decyzje dzieci, na które nie mają wpływu.
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 22 czerwca 2022 r. sygn. akt SK 3/20 wyeliminował ten problem.
• Stanowisko Trybunału Konstytucyjnego nakłada wymóg indywidualnego podejścia do każdego przypadku w  sprawach rozpoznawanych przez sądy rodzinne.

Artykuł przygotowała Kancelaria Adwokacka Sachanbiński & Sachanbińska-Dobrzyńska s.c. – Kancelaria prawna Opole.